Karaciğer Naklinde Sıkça Sorulan Sorular

Karaciğer, büyük bir bölümü alınsa bile kendini yenileyebilme ve büyüme özelliğine sahip tek organdır. Mitolojik çağlardan beri bilinen ve asırlar boyunca mekanizmasının temelleri araştırılan karaciğerin bu inanılmaz kendini yenileme yeteneği, son dönem karaciğer yetmezliği hastaları için günümüzde bilinen tek ve küratif tedavi seçeneği olan karaciğer naklini yeni bir umut ışığı haline getirmiştir.

Kimlerin Karaciğer Nakline İhtiyacı Vardır?

Uluslararası tedavi kılavuzları uyarınca, karaciğer sirozu olan ve ömrünün bir yıldan daha az kaldığı tahmin edilen her hasta karaciğer nakli için değerlendirilmelidir. 

Karaciğer hastalığının şiddeti A ile C arasında derecelendirilir. Genellikle tüm C ve birçok B evresi hastaları nakil için uygun adaylar olarak kabul edilmektedir. 

Karaciğer yetmezliği belirti ve şikayetlerinden*  herhangi birini sergileyen hasta,  mutlaka uzman görüşü almalıdır. Böylelikle doktorlar karaciğer nakli veya diğer tedavilerden hangisinin hasta için uygun olduğunu belirleyebilirler.

Şu da unutulmamalıdır ki; hastanın karaciğer nakli sırasında genel durumu ne kadar iyiyse, ameliyat sonuçlarının başarı şansı o kadar artmaktadır. Yani karaciğer nakli ameliyatının doğru zamanda yapılması iyi sonuçlar elde etmek için çok önemlidir. Zamanında yapılan karaciğer nakillerinde %90’ın üzerinde başarı oranı vardır. Karaciğer nakli olmaksızın yaşam oranı %10 ve altında olan hastaların karaciğer nakli ile yaşama tutunma olasılıkları %90 düzeylerindedir.

En sık gözlenen karaciğer yetmezliği belirti ve şikayetleri:

• Sarılık
• Ayaklarda şişme (ödem)
• Siyah dışkı
• Kan kusma
• Karında sıvı birikimi (asit)
• Sersemlik ve zihin bulanıklığı
• Küçük yaralardan aşırı kanama
• Vücutta kolayca morlukla oluşması ve kanamaya eğilim
• Dişeti ve burun kanamaları
• Böbrek fonksiyon bozukluğu
• Aşırı yorgunluk
• Düşük kan sayımı
• Yüz ve vücut kaslarında erime
• Avuç içlerinde kızarıklık
• Örümcek ağı tarzında kırmızı lekeler
• Uykuya eğilim, ellerde titreme, bilinç bulanıklığı, koma
• Erkeklerde memelerin büyümesi, tüylerin dökülmesi, cinsel fonksiyonlarda azalma
• Kadınlarda cinsel fonksiyon bozuklukları, adet düzensizlikleri, adetten kesilme

Karaciğer Yetmezliği

Bazı kalıtsal anomaliler, aşırı alkol ve ilaç kullanımı, kanser veya hepatite neden ola virüsler karaciğerde geri dönüşsüz bir hasar başlatabilir. Bu durumda karaciğer sertleşerek küçülür, üzerinde irili ufaklı şişlikler oluşur ve siroz gelişir.

Karaciğer sirozu; kanama, sarılık, karında su toplanması(asit), enfeksiyon ve zehirli atıkların vücutta birikmesi ile koma gibi ölümcül sonuçlara yol açabilen bir durumdur. Sonuçta tek seçenek karaciğer naklidir.

Karaciğer yetmezliği 2 türde karşımıza çıkar:

Akut Karaciğer Yetmezliği:  Daha önce bilinen bir karaciğer hastalığı olmayan bireyde ani gelişen karaciğer yetmezliği tablosudur ve organ fonksiyonları ani olarak yitirildiğinden hasta kısa sürede bilincini kaybederek komaya girer ve nakil olmazsa kaybedilebilir. Özellikle sarılık, ensefalopati (bilinç bulanıklığı) ve koagülopati (pıhtılaşma bozukluğu) ile seyreder. Bu durumda acil olarak saatler ya da birkaç gün içinde nakil yapılması gerekir. Karaciğer nakli yapılan hastaların %10’u bu grupta yer alır  ve en sık nedenleri akut hepatitlerin ağır formu olan fulminan hepatitler, ilaçlara bağlı toksik hepatit, mantar zehirlenmeleri, bilinmeyen viral enfeksiyonlar vb olabilir.

Kronik Karaciğer Yetmezliği: Nakil gereken hastaların %90’ı bu grupta yer alır.

En sık nedenler:

1. Viral nedenler: Hepatit B, Hepatit C
2. Alkol
3. Otoimmun: Otoimmun hepatit vb.
4. Kolestatik karaciğer hastalığı: Sklerozan kolanjit, Primer bilier siroz, Sekonder bilier sirozlar
5. Nedeni bilinmeyen sirozlar (kriptojenik)
6. Karaciğer kanserleri: HCC, Hemanjioendotelyoma vb.
7. Damarsal problemler: Budd-chiari send
8. Metabolik hastalıklar: Alfa-1 antitripsin eksikliği, Wilson hastalığı, herediter hemokromatosis, non alkolik karaciğer hastalığı (NASH)

Çocuklarda Karaciğer Yetmezliği: Çocuklar ve bebeklerde ise karaciğer nakline götüren sebepler sıklıkla doğuştan gelen hastalıklardır ki bunların başında safra yollarının gelişmemesi (bilier atrezi) gelir. Bunu PFIC (progresif familyal intrahepatik kolestaz), Wilson, tirozinemi, Alagille, konjenital hepatik fibroz, hepatoblastom,heman-jioendotelyoma, alfa-1 antitripsin eksikliği, Crigler Najjar, Caroli hastalığı, hiperkolesterolemi, oksalo azis, glikojen depo hastalıkları, üre siklus defektleri ve metabolik hastalıklar izler.

Karaciğer naklinde doku uyumu:

Karaciğer nakli için kan grubu uyumu gerekmektedir, doku uyumu aranmaz. Boyut yeterliliği ve kan grubu uyumu esastır.

 Kan grubu eşleşmesi

Kan grubu                 Hangi kan grubundan alabilir            Hangi kan grubuna verebilir

0                                                        0                                                      0-A-B-AB

A                                                      0-A                                                        A-AB

B                                                      0-B                                                        B-AB

AB                                                   0-A- B-AB                                                AB

Vericinin Rh faktörünün (+) veya (-) olmasının herhangi bir etkisi yoktur.

Karaciğer naklinde organ 2 şekilde temin edilir:

Kadavradan karaciğer nakli: Trafik kazası, beyin kanaması, beyin tümörü, yüksekten düşme veya kalp krizi sonrası gibi nedenlerden sonra beyin ölümü gerçekleşen kişilerin ailelerinin organlarını bağışlaması sonrası gerçekleşebilir. Yapılan incelemeler organ veren hastanın herhangi bir bulaşıcı hastalık, kanser veya karaciğer hastalığına sahip olmadığını göstermelidir. Uygun şartlarda çıkartılan ve özel koruma sıvılarında korunan karaciğerin ölen kişiden alındıktan sonra en geç 24 saat içinde takılması gerekmektedir. Organ ne kadar çabuk takılır ise o kadar iyi fonksiyon görür, kritik süre 12 saat olarak kabul edilmektedir. Bu sürenin uzaması organlarda nakilden sonra çıkabilecek problemleri arttırır. Maalesef ülkemizde kadavradan organ bağışı yeterince olmadığı için uzun bekleme listeleri vardır.

Canlı vericili karaciğer nakli: 1997’den bu yana tüm dünyada canlı vericili karaciğer nakli hastalar için büyük umut ışığı yaratmıştır. Tüm dünyada şimdiye kadar 14000 civarında canlı vericili karaciğer nakli operasyonu gerçekleştirilmiştir. Başarı oranları bugün için deneyimli merkezlerde kadavra vericili nakilden daha yukarıdadır.

Canlı vericili karaciğer nakil ameliyatı 8-10 saat sürer. Verici ameliyatı süresi ise 4-6 saattir. Bilinmesi gereken en önemli noktalardan birisi ameliyat aşamasında bile daha önceden saptanamayan nedenlere bağlı donör organın uygun olmaması veya alıcı ya da vericideki başka komplikasyonlar nedeniyle donör veya alıcıya zarar vermemek adına ameliyat iptal edilebilir ya da ertelenebilir.

Cerrahi olarak kadavra ameliyatlarından çok daha zor bir tekniktir. Daha büyük bir ekip gerektirir. Ayrıca çok küçük olan atardamarın dikilmesi için mikro cerrahi ve ameliyat boyunca yapılan ultrason incelemeleri gereklidir.

Verici tamamen sağlıklı bir birey olmalıdır.

Donör adayı hazırlanırken mutlaka tüm kan tahlilleri, serolojik incelemeleri, karaciğer volüm BT tayini, psikiyatri, kardiyoloji ve göğüs hastalıkları (donör kadın ise kadın hastalıkları) konsültasyonları istenmektedir.

Donör adayı mutlaka hekim tarafından ameliyat ve ameliyatın riskleri konusunda bilgilendirilir, onam formu verilir.

Karaciğer vericilerinde özellikle sağ lob ameliyatlarında safra kesesi de çıkarılmak zorundadır. Çıkarılan safra kesesi alıcıya da takılmaz, patolojiye gönderilir. Ne alıcının ne de vericinin safra kesesine ihtiyacı yoktur ve ilerideki yaşamlarında bir eksikliğe sebep olmaz.

Canlı vericilerde 18 yaş üstü zorunluluğu kanunlarla sınırlandırılmışken; 60 yaş üst sınır olarak dünya genelinde kabul edilen sınırdır. Donör için herhangi bir cinsiyet ayrımı yoktur.

Nakil merkezlerine göre değişmekle beraber ortalama verici için yoğun bakım yatış süresi 1 gündür, ortalama hastane yatış süresi 7 gündür. Uzun dönemde vericide problem yaşanması beklenmez. Geriye kalan karaciğer kısmı, sağlıklı bir birey için hayatını tehlikeye sokmayacak şekilde yeterlidir.

Karaciğer vericisi (donörü) olmak için şartlar nelerdir?

• Verici, bağışı kendi özgür iradesiyle yapmalıdır.
• Verici  18 yaşın üstünde olmalıdır.
• Verici  4. dereceye kadar akraba olmalıdır.
• Verici  ve alıcının kan grubu eşleşmelidir.*
• Verici  karaciğer yapısı ve fonksiyonu ile diğer sistemleri normal olmalıdır.
• Verici  karaciğerinin anatomisi alıcı ve kendisi için uygun olmalıdır.
• Yukarıda verilen koşulların ve diğer teknik noktaların uygunluğu, genellikle 2-3 gün süren nakil öncesi donör (verici) değerlendirmesinde nakil ekibimiz tarafından belirlenir.

Karaciğer Bağışı Sonrası Yaşam

Operasyondan sonra, donör 7 - 10 gün süreyle hastanede kalınması gerekir. 

Evde ilave 3-4 hafta dinlenme süresi gerekmektedir. 

Dinlenme/nekahet  süresinden sonra, donör (verici) normal faaliyetlerine (ağır fiziksel egzersiz dışında) devam edebilir ve ameliyattan 6 hafta sonra işe dönebilir. 

Gönüllü bağışçı kendisini iyi hissettiğinde, cinsel faaliyetlerini sürdürülebilir. Ağır fiziksel faaliyet ve ağırlık kaldırma gibi sporlara ise ameliyattan 3 ay sonra devam etmesi önerilmektedir.

Karaciğer vericisine yapılan tetkikler nelerdir?

• Tüm kan ve idrar testleri
• Tümör markerleri (belirleyicileri)
• Karaciğer testleri
• Viral hepatit testleri
• Bulaşıcı hastalık (AIDS gibi) testleri
• Akciğer grafisi
• Kalp grafisi, gerekirse ekokardiografi
• Karın ultrasonografi
• Karaciğer hacmi için bilgisayarlı tomografi
• Safra yolları için magnetik rezonans kolanjiografi
• Kardiyoloji konsültasyonu, psikiyatri konsültasyonu, göğüs hastalıkları konsültasyonu (kadın ise kadın doğum konsültasyonu) ve gerekli görülürse ek konsültasyonlar

Canlı vericili karaciğer naklinin avantajları nelerdir

Canlı vericili karaciğer naklinin temel avantajı; alıcıya zamanında nakil yapılabilme imkanın sağlanmasıdır. Yani alıcı nakile ihtiyacı olduğu zaman kadavradan nakil bekleme listesinde sırasını beklemek zorunda kalmadan nakil olabilir. Ülkemizde organ bağışı son derece azdır. Bu nedenle maalesef  listede bekleyen çoğu hastanın durumu, sıranın kendisine gelmesini beklerken kötüleşmekte, hatta bazı hastalar bu esnada hayatlarını kaybetmektedir.

Ayrıca organ sırası beklerken hastanın genel durumunun kötüleşmesi, ameliyat sonrası erken dönemde komplikasyon risklerini arttırmakta ve nakil sonrası başarı şansını azaltmaktadır. Eğer elimizde yeterli sayıda kadavra karaciğeri olsaydı o zaman canlı vericili organ nakli pek göz önünde bulundurulmazdı.

Vericinin karaciğerinin ne kadarı çıkartılmaktadır?

Genelde karaciğerin % 40-% 70 arasında bir bölümü çıkartılır. Karaciğer sağ lob ve sol lob olarak ikiye ayrılır. Karaciğerin anatomik olarak bu şekilde ikiye ayrılmış olması, fonksiyon olarak birbirinden özgür çalışabilen iki ayrı karaciğer parçası elde etmemize olanak sağlamaktadır.

Sağ lob karaciğerin ortalama % 60'ını sol lob ise karaciğerin ortalama % 40'ını oluşturmaktadır. Nakil ameliyatında vericinin safra kesesi de alınmaktadır.

Vericiden karaciğer alındıktan sonra alıcıya karaciğerin nakledilmesi için ne kadar süre geçmesi lazım?

Verici ve alıcının ameliyatları aynı anda yapılmaktadır. Alınan karaciğer bekletilmeden alıcıya nakledilir.

Verici alıcı ile akraba olmak zorunda mıdır?

Ülkemizde 4. dereceye kadar akrabalar karaciğer vericisi olabilmektedir. Akrabalık derecesi olmayan vericilerin durumları Sağlık Bakanlığı etik kurulunda değerlendirilip, karar verilmektedir.

Eğer alıcının akrabası olursam, bu oluşabilecek rejeksiyon (reddedilme) riskini azaltır mı?

Vericinin alıcı ile kan bağının olması, rejeksiyon (yeni nakledilen karaciğerin reddedilmesi) riskini azaltmada bir etkisi yoktur. Ayrıca alıcı ve verici arasındaki kan bağı ameliyat sonrası alıcının ihtiyacı olan bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavinin düzeyini de etkilememektedir. Ancak tek yumurta ikizlerinin bu tür durumlarda farklılık gösterme ihtimali vardır.

Değerlendirmeyi kendi doktoruma yaptırabilir miyim?

Organ naklinin ayrıntılı bir süreç olması nedeni ile bütün testlerin ve değerlendirmenin ekibimiz tarafından yapılması daha iyi olacaktır. Eğer merkezimizden uzak bir yerde yaşıyorsanız değerlendirmenin bir kısmını yaşadığınız yerde yapma durumunuz olabilir ancak her durumda doktorlarımız tarafından gözden geçirilmeniz gerekmektedir.

Ailem de randevularda benimle birlikte olmalı mı?

Randevulara gelirken yanınızda bir yakınınız veya bir akrabanız olması önemlidir. Böylece onların da prosedür hakkında bir bilgisi olur. Bütün bu randevularda verici ve ailesi akıllarına takılan bütün soruları sorabilir ve daha fazla bilgi edinebilirler. Size refakat eden yakınınızın son randevuya kadar sizinle olması tavsiye edilir.

Karaciğer nakli için verici olabileceğime en son kim karar veriyor?

Bütün gereken testleri tamamladıktan sonra, her hafta düzenli olarak toplanan, karaciğer nakil konseyinde alıcı ve verici sunulur. Konseyde ekip olarak alıcı ve verici değerlendirilir, ameliyat tarihine karar verilir.

Karaciğer nakli programlandığı zaman, nakil kesinlikle gerçekleşir mi?

Ne yazık ki konu karaciğer nakli olunca birçok durum planlarımızı değiştirebiliyor. Alıcının durumu kötüleşip nakil olamayacak duruma gelebilir veya alıcıda enfeksiyon veya bunun gibi ameliyat öncesi tedavi edilmesi gereken bir durum ortaya çıkabilir. Bu durumda naklin ertelenmesi söz konusu olabilir.

Karaciğer vericisini ameliyat sürecinde merak edilenler?

Karaciğer verici ameliyat sırasında safra kesesi alınıyor mu?

Safra kesesi, karaciğer nakli sırasında alınmaktadır. Ancak bu durum, vericinin sonraki yaşamında hiç bir olumsuz etki yaratmamaktadır.

Karaciğer verici ameliyatı esnasında vericiye kan transfüzyonu yapılacak mı?

Verici için kan transfüzyonuna  çok nadir olsa da bazen ihtiyaç duyulabilmektedir.

Karaciğer verici ameliyatından önce alkol kullanımımı sonlandırmalı mıyım?

Eğer karaciğer vericisi olacaksanız, bu durumda alkol kullanmamanız iyi olacaktır. Geçmişinizde yoğun alkol kullandıysanız bunu mutlaka doktorumuza bildirmeniz gerekir.

Alkol kullanmış olmanız sizin verici olmanıza herhangi bir engel teşkil etmemektedir ancak yine de karaciğerinizde herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol etmek amacı ile karaciğer biyopsisine ihtiyaç duyulabilir.

Karaciğer vericisi olmak için değerlendirme veya ameliyat öncesi aldığım ilaçları kesmeli miyim?

Doktorlarımız size söyleyene kadar aldığınız ilaçları kesmeyin. Aspirin ve benzeri ilaçları karaciğer biyopsisi veya ameliyattan 7 gün önce kesmelisiniz.

Bu tür ilaçlar pıhtılaşmayı engellediği için kanama riskini oldukça arttırırlar. Doğum kontrol veya hormon replasman terapisi alan kadınlar için de bu ilaçları kesmeleri tavsiye edilir.

Bu tür ilaçlar ise kanın daha çabuk pıhtılaşmasını sağladığı için ameliyat sonrası dönemde komplikasyon riskini artırmaktadır.

Karaciğer verici olacağım; işten ne kadar uzak kalacağım?

Ameliyat sonrası minimum dinlenme süresi 4-6 haftadır. İyileşme süreci insandan insana değişeceği için ağrının ve yorgunluğun geçmesi 8-12 haftayı bulabilir.

Karaciğer verici ameliyatından sonra merak edilen sorular ve cevapları:

Karaciğer verici ameliyatından sonra iz kalır mı? İzin büyüklüğü ne kadar olur?

Ameliyat kesisi " J" şeklinde veya "Mercedes" denilen ters "Y" şeklindedir.

Çoğu vakada kesi çabuk iyileşmektedir ve zamanla gittikçe küçülmektedir. Ancak ameliyat izi kalıcıdır ve her zaman görünür olacaktır. 

Karaciğer verici ameliyatından sonra çok ağrım olacak mı?

Ameliyattan sonra ilk 3 gün epidural kateter ile ağrınız kontrol edilmektedir. Daha sonra ağızdan alınan ilaçlarla ağrı yönetimi sağlanmaktadır.

Karaciğer verici ameliyatından sonra normal bir yaşamım olacak mı?

Herhangi bir komplikasyon yaşanmadığı taktirde yaklaşık 3 ayda tamamen eski yaşantınıza dönmenizi bekleriz. Uzun dönemde komplikasyon yaşanma riski çok azdır.

Cinsel hayatıma ne zaman geri dönebilirim?

Birkaç hafta, gücünüzü geri kazanana kadar büyük olasılıkla cinsel hayatınıza geri dönmek istemeyeceksiniz. Bu konuda asıl önemli olan sizin sıkıntı ve güç olarak nasıl hissettiğinizdir.

Hamile kalmak için karaciğer verici ameliyatından sonra ne kadar beklemeliyim?

Bu soru için kesin bir tarih vermek mümkün değildir ancak ameliyattan sonra en az 1 yıl hamile kalmamanızı önermekteyiz. 

Karaciğer verici ameliyatından sonra karaciğerim ne zaman normal boyutlarına ulaşır?

Karaciğer kendini yenilemeye hemen başlar. İlk 2 haftada en yoğun yenilenme gerçekleşir. 3 ay sonunda karaciğer ihtiyacı karşılayacak boyutuna ulaşır.

Gelecekte karaciğerimin bir parçasını, başka birine tekrar donör olabilir miyim?

Hayır. Karaciğerinizin belli bir bölümünü bir kere verdikten sonra ikinci kez donör olamazsınız.

Karaciğer verici ameliyatından sonra ne zaman araba kullanabilirim?

Ameliyattan sonra 4 hafta araba kullanmamanız tavsiye edilir. Araba kullanmaya karar vermeden önce fiziksel ve zihinsel olarak sağlam, reflekslerinizin yerinde ve en önemlisi karın bölgeniz (ameliyat yerleriniz) ile ilgili bir sıkıntınızın olmaması gerekir.

Karaciğer verici ameliyatından sonra egzersiz yapmaya ne zaman başlayabilirim?

Anesteziden uyanır uyanmaz "egzersiz" yapmaya başlayacaksınız. Sizden nefes ve öksürme egzersizleri yapmanız istenecek. Ayrıca bacaklarınızdaki kasları periyodik olarak kasıp gevşetmeniz istenecek. Ameliyattan 24-48 saat sonrasında yataktan kalkıp yardım ile yürütüleceksiniz. Yürümenin iyileşme sürecinde önemi büyüktür. Olabildiğince çabuk ayaklanabilmek, ameliyat sonrası gelişebilecek birçok komplikasyon (kanın pıhtı atması, zatürre, kas erimesi gibi) riskini azaltmaktadır. Evinizde uygulamak üzere bir yürüme programı hazırlanacaktır. Bu sayede  2-3 ay içerisinde eski sağlığınıza tamamen kavuşmanız hedeflenmektedir.

İlk 6 hafta, karın duvarınız iyileşene kadar özellikle ağır kaldırmamaya özen göstermelisiniz. 5 kg'dan fazlasını kaldırmayın.

6-8 hafta sonra kendinizi iyi hissediyorsanız ve herhangi bir komplikasyonunuz yoksa günlük normal aktivitenize dönebilirsiniz. Bunlara koşu, yüzme, aerobik, bisiklet gibi sporlar da dahildir.

Ancak karın egzersizlerinde çok dikkatli olmalısınız. Yavaşça başlayıp birkaç tekrar egzersizi ile gücünüzü ve dayanıklılığınızı arttırmalısınız.

Ne zaman seyahate çıkabilir veya uçakla uçabilirim?

En az 4 hafta veya tercihen 8-12 hafta yurt dışına çıkmak için herhangi bir plan yapmayın. Eğer İzmir dışında yaşıyorsanız, evinize dönmek isterseniz ve şehrinizde kontrollere gidebileceğiniz, canlı vericili karaciğer nakli hakkında bilgisi olan bir hekim varsa 2-4 hafta sonrasında evinize dönebilirsiniz. Hatırlatmalıyız ki en ufak bir komplikasyon şüphesinde değerlendirme ve tedavi amaçlı merkezimize geri çağrılacaksınız. 12. hafta sonunda istediğiniz yere istediğiniz şekilde seyahat edebilirsiniz.

Karaciğer Nakli Öncesi Süreç

Son evre karaciğer hastalığı tanısı konulan kişiler için karaciğer uzmanı doktorlar karaciğer nakli değerlendirmesini önerirler.

Karaciğer alıcı değerlendirmesi hastanede olur ve genellikle 5-7 gün sürer. Bu değerlendirme üç aşamada yapılır:

1. Kesin tanının konulması, karaciğer hastalığının şiddeti ve nakil gerekliliğinin aciliyetinin belirlenmesi.

2. Hastanın nakil için uygunluğunun tayin edilmesi. Kalp, akciğerler, böbrekler, kan sayımları gibi diğer sistemlerin test edilmesi ve enfeksiyon varlığının ortadan kaldırılması. Daha sonra karaciğer uzmanı tarafından hastanın durumuna, karaciğer hastalığının nedeni ve şiddetine bağlı olarak ameliyatın ne derece başarılı olacağına karar verilmesi.

3. Son aşama, hastanın psikolojik ve zihinsel olarak hazırlanması. Bunun için hasta ve ailesi prosedür, hastanede kalma, cerrahiden sonraki muhtemel seyir, izlem ve hastalık sonrası bakım ile ilgili olarak bilgilendirilir.

Değerlendirmeden sonra, hasta kadavradan nakil için bekleme listesine alınır veya istekli ve kan grubu eşleşen bir akraba varsa, kişi bağış için değerlendirilir ve nakil planlanır.

Kadavradan nakil için bekleme listesine alınan hasta, uygun karaciğer bulunana kadar nakil ekibi tarafından izlenir. Hastanın genel durumu kötüye doğru gidiyorsa,  genellikle ailenin canlı karaciğer bağışını değerlendirmesini önermekteyiz.

Karaciğer nakli değerlendirilmesi

Son evre karaciğer hastalığı tanısı konulan kişiler için karaciğer uzmanı doktorlar karaciğer nakli değerlendirmesini önerirler.

Karaciğer alıcı değerlendirmesi hastanede olur ve genellikle 5-7 gün sürer. Bu değerlendirme üç aşamada yapılır:

Kesin tanının konulması, karaciğer hastalığının şiddeti ve nakil gerekliliğinin aciliyetinin belirlenmesi.

Hastanın nakil için uygunluğunun tayin edilmesi. Kalp, akciğerler, böbrekler, kan sayımları gibi diğer sistemlerin test edilmesi ve enfeksiyon varlığının ortadan kaldırılması. Daha sonra karaciğer uzmanı tarafından hastanın durumuna, karaciğer hastalığının nedeni ve şiddetine bağlı olarak ameliyatın ne derece başarılı olacağına karar verilmesi.

Son aşama, hastanın psikolojik ve zihinsel olarak hazırlanması. Bunun için hasta ve ailesi prosedür, hastanede kalma, cerrahiden sonraki muhtemel seyir, izlem ve hastalık sonrası bakım ile ilgili olarak bilgilendirilir.

Değerlendirmeden sonra, hasta kadavradan nakil için bekleme listesine alınır veya istekli ve kan grubu eşleşen bir akraba varsa, kişi bağış için değerlendirilir ve nakil planlanır.

Kadavradan nakil için bekleme listesine alınan hasta, uygun karaciğer bulunana kadar nakil ekibi tarafından izlenir. Hastanın genel durumu kötüye doğru gidiyorsa, genellikle ailenin canlı karaciğer bağışını değerlendirmesini önermekteyiz.

Karaciğer nakli için hastaneye gitmeye hazırlanmak

Evde önceden hazırlanmış bir bavul bulundurmanız iyi bir fikirdir; böylece hastaneye gitmeden önce hiç zaman kaybetmemiş olursunuz. Bavulunuzda aşağıdaki eşya ve giysilerin bulunmasına dikkat ediniz:

Pijama,Terlik,Gecelik,Birkaç iç çamaşırı,Spor giysiler, tişörtler ve çoraplar,Tuvalet çantası (traş takımları, diş fırçası vs.),Kitaplar,Çatal, bıçak ve bardak,Kağıt havlu ve peçete

Ameliyat öncesinde diş hekimine gidip diş kontrolleriniz ve tedavinizi yaptırmanızda büyük yarar vardır. Bu, ameliyat sonrası olası enfeksiyon kaynaklarını azaltmaya yardım eder. Eğer akrabanızdan karaciğer parçası alacaksanız hem alıcının hem de vericinin birkaç gün önce hastaneye yatması gerekir. Bu durumda iki kişi için de yukarıda yazılı malzemeler ayrı ayrı gerekir.

Karaciğer nakli ameliyatına hazırlanmak

Karaciğer nakil ekibi sizi ameliyatınız için hastaneye çağırdıktan sonra;

Hiç bir şey yiyip içmeyin

Akrabalarınıza haber verin

Sigara içmeyin

Derhal hastaneye gidin

Sakin olun

Hastaneye geldiğinizde, genel fiziksel muayeneden geçeceksiniz ve size bazı testler yapılacaktır.  Bu nedenle hastaneye gelmeden önce hiç bir şey yiyip içmemeniz söylenmektedir.

Kan ve idrar testleri ile birlikte göğüs filmi, kalp ekokardiyografi (EKO) çekilecektir. Bu testler ameliyat öncesi rutin olarak uygulanır ve  o anda belirgin olmayan enfeksiyonları keşfetmeye yöneliktir.

Son olarak bütün vücudunuzu antiseptik sabunla yıkamanız istenecek ve hemşire ameliyat bölgesini tıraş edecektir.

Transplantasyon (nakil) cerrahı ve anestezist, ameliyat sürecini ve karşılaşabileceğiniz riskleri anlatmak üzere sizinle görüşecektir. Ameliyata onay verdiğinize ilişkin bir form imzalamanız istenecektir.

Karaciğer Nakli Süreci

Doktorunuz eski karaciğeriniz ile yaşayamayacağınızı ve hayatınızın bundan sonrasını yeni bir karaciğer ile geçirmeniz gerektiğini söylediğinde, bu sözler belki de sizi biraz endişelendirmiştir.  Fakat karaciğer yetmezliği olan hastalar için şu anda dünyada bilinen en iyi tedavi karaciğer naklidir. 

Her gün dünyada birçok insan karaciğer nakli ile yaşama şansını yakalayıp, sağlıklı, aktif yaşantılarına geri dönebilmektedir. Son yıllarda karaciğer naklinin başarısı hızla artmıştır. 

Cerrahi tekniklerinin gelişmesi ve yeni çıkan ilaçlarla ameliyattan sonra hastaların yaşam oranı ve yaşam kalitesinin arttığını söylemek mümkündür.

Size veya çocuğunuza doktorlar tarafından karaciğer nakli gerektiği söylendikten sonra önünüzde iki yol vardır: Kadavradan karaciğer nakli veya canlı vericili karaciğer nakli.

Canlı  vericili karaciğer ameliyatı 8-16 saat arası sürer. Verici ameliyatı süresi ise 4-6 saattir.

Son aşamada bile donör(verici) organın uyumsuz olması veya başka komplikasyonlar nedeniyle ameliyat iptal edilebilir ya da ertelenebilmektedir.

Karaciğer nakli ameliyat prosedürü: T-Tüpün yerleştirilmesi ve safra boşaltımı

T-Tüpün Yerleştirilmesi ve Safra Boşaltımı

Safra; karaciğer tarafından üretilen ve safra kanalı aracılığı ile karaciğerden bağırsaklara taşınan bir salgıdır. Safra yağların parçalanması ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasında görev almaktadır.

Karaciğer nakli ameliyatından sonra cerrahınız, safra kanalına T-tüpü adı verilen küçük bir tüp bağlamayı gerekli görebilir. T-tüpü safranın vücudunuzun dışındaki küçük bir torbaya boşalmasını sağlar. Bu sayede safranın miktarı ölçülebilir. 

T-tüpü 7-10 gün ya da daha uzun süre safra torbasına bağlı kalabilmektedir.

Genellikle onuncu gün çekilen T-tüpü filminde (T-kolanjiografi) her hangi bir darlık veya safra kaçağı gözlenmezse T-tüpü bağlanır veya kapatılır.

Yaranın iyileşmesi ve özel testlerin yapılabilmesi için genellikle 3-6 ay, bazen de daha uzun bir süre yerinde kalabilmektedir.

Karaciğer Nakli Sonrası

Karaciğer nakil ameliyatından sonra yoğun bakım ünitesine alınacak ve respiratöre (solunum makinesi) bağlanacaksınız. Eğer her şey iyi giderse, 26-48 saat içinde solunum makinesi yavaş yavaş devreden çıkarılabilir, ancak gerekirse respiratörde daha uzun süreler kalabilirsiniz.

T-tüpünün yanı sıra, ameliyat sonrası dönemde karnınızda başka boşaltım tüpleri de olabilir. Bu tüpler karaciğerinizin etrafındaki sıvıları boşaltmakta kullanılır ve genellikle evinize gitmeden önce çıkarılır.

Yoğun bakımda birkaç gün geçirdikten sonra, eve gitmenize izin verilmeden önce büyük olasılıkla transplantasyon ünitesinde iki üç haftalık iyileşme döneminizi geçireceksiniz. Bu süre boyunca, yüksek ateş, ağrılar, sarılık, sıvı birikimi, ilaç yan etkileri ve artan karaciğer fonksiyonları gibi vücudun organı reddettiğine dair işaretler açısından izleneceksiniz.

Bu ameliyat sonrası iyileşme dönemi, yoğun fiziksel ve zihinsel rehabilitasyonu kapsar ve bu dönemde göstereceğiniz çaba, en kısa zamanda tekrar ayağa kalkmanızda etkili olacaktır.

Kontrol için yapılan karaciğer biyopsileri

Karaciğer nakil ekibimiz, eğer gerekli görülürse, iyileşmenizi izleyebilmek için yeni karaciğerinizden doku örnekleri alabilir. Bu işleme biyopsi adı verilir ve genellikle organ reddinin, sarılığın, enfeksiyonun ve diğer olası sorunların kontrol edilmesi için uygulanır.

Biyopsiler hastanede yatarak ya da poliklinikte yapılabilir. Biyopsiden önce karnınızın sağ tarafından bir uyuşturucu enjekte edilecektir (lokal anestezi). Daha sonra özel bir iğne ile (Hepafix) karaciğer dokusundan mikroskopla incelenmek üzere küçük bir örnek alınır.

Bu prosedürden sonra en az bir saat boyunca yan yatmanız ve yaklaşık k saat boyunca yataktan çıkmamanız gerekir.

Karaciğer naklinden sonra yapılan poliklinik kontrolleri

Hastaneden çıkmanızdan sonraki ilk aylarda poliklinik izlemleri için haftada bir ya da iki kez transplantasyon ünitesine gelmeniz gereklidir.

Bu poliklinik kontrollerinin amacı iyileşmenizi izlemek ve herhangi olası komplikasyonu anında teşhis etmektir. Her ziyaretinizde karaciğer fonksiyonunuz dikkatle değerlendirilecek ve muayeneden geçeceksiniz; böylelikle, herhangi bir enfeksiyon veya terslik varsa belirlenebilecektir.

Kan örnekleriniz incelenecektir. Bu incelemede kanınızdaki bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçların seviyeleri kontrol edilecektir ve buna göre ilaç dozlarınız ayarlanacaktır.

Aşırı dozda ilaç alımı bağışıklık sisteminizin çok fazla baskılanmasına dolayısıyla enfeksiyonlara yakalanma riskinizin daha fazla artmasına neden olabilir.

Enfeksiyon ve organ reddi riski azaldıkça, poliklinik kontrollerinizin sıklığı da düşecektir.

Hastane sonrası bakım

Ameliyat Yarasının Bakımı

Bir antiseptik sabun kullanarak ameliyat yarasını temiz tutunuz. Eğer kızarıklık, şişlik ya da sıvı oluşumu görürseniz, hemen doktorunuzu haberdar ediniz.

T-tüpünün Bakımı

Safranın boşaltımı için yerleştirilmiş bir T-tüpünüz varsa, T-tüpünün girdiği bölgede derinin enfekte (iltihaplanması) olması mümkündür.

Yapmanız gerekenler:

Tüpün etrafındaki alanı bir antiseptik sabun ile temizleyiniz.

Yaraya zarar verebilecek ya da T-tüpünü yerinden çıkartabilecek şiddetli hareketlerden kaçınınız.

Aşağıdakileri fark ettiğinizde hemen doktorunuzu ya da karaciğer nakil ekibinizi arayınız:

T-tüp çevresindeki deride kızarıklık

T-tüpü bölgesinde ısınma

Bu bölgeden akıntı

T-tüpüne bağlanan dikişin kopması

T-tüpünün görünebilir uzunluğunda bir değişiklik

Ateşinizi İzlemek

Kendinizi ateşli hisseder, titremeniz olur, bir rahatsızlık duyarsınız veya vücudunuzun herhangi bir yerinde ağrı veya acı hissedersiniz ateşinizi kontrol ediniz.

Bu bir enfeksiyonun ya da ret sürecinin ilk işareti olabilir. Ateşiniz bir günden fazla süre 38°C'nin üstünde olursa, hemen karaciğer nakil ekibiniz ya da doktorunuzla temasa geçiniz.

Doktorunuzun izni olmadan hiç bir ilaç kullanmayınız.

Kan Basıncı(tansiyon) ve Nabız

Hemşireniz, kan basıncınızı (tansiyonunuzu) ve nabzınızı nasıl ölçeceğinizi öğretecektir. Normal kan basınç ve nabız değerlerinizi bilmeniz önemlidir. Böylece normal değerlerden bir farklılık görürseniz, doktorunuza bildirebilirsiniz.

Diş Bakımı

Yumuşak bir diş fırçası kullanmalısınız. Böylece diş etlerinize zarar vermezsiniz. Her yemekten hemen sonra dişlerinizi fırçalayınız ve bir antiseptik ağız yıkama ürünüyle ağzınızı temizleyiniz. Takma dişiniz varsa her yemekten sonra iyice temizlemeye özen gösteriniz.

Enfeksiyonları ve çürükleri engellemek amacıyla düzenli olarak her altı ayda bir genel kontrol yaptırmak üzere diş hekimine gitmek önemlidir. Dişlerinizle ilgili ciddi sorunlarınız yoksa, ameliyattan sonraki ilk altı ay içinde dişleriniz ile ilgili bir müdahaleden uzak durmalısınız.

Karaciğer naklinizin gerçekleştirilmesinin üzerinden ne kadar süre geçmiş olursa olsun, herhangi bir diş operasyonundan 24 saat önce antibiyotik kullanmaya başlamalısınız ve operasyondan 48 saat sonrasına kadar antibiyotik kullanımına devam etmelisiniz.

Bu tür tedaviye profilaksi(önlem) denilir ve hangi antibiyotiği almanız gerektiğini doktorunuz size söyleyecektir.

Genel Vücut Temizliği

Enfeksiyon riskinin düşük tutulmasına yardım etmek için iyi kişisel temizlik standardını sürdürmek önemlidir. Aşağıdaki noktalara dikkat ediniz:

Düzenli olarak yıkanınız, duş almayı banyo yapmaya tercih ediniz.

Elinizi yıkarken kalıp sabun yerine sıvı sabun kullanınız.

El ve yüz havlularını günlük olarak değiştiriniz.

Yemeklerden önce ve tuvaletten sonra her zaman ellerinizi yıkayınız.

Bir tırnak fırçasıyla tırnaklarınızı iyice temizleyiniz.

Adet günlerinde kadınlar ped ve tamponlarını düzenli olarak değiştirmelisiniz. Bu bölgeyi suyla yıkamanız temizlik için yeterli olacaktır. 

Deri ve Saç Bakımı

Kortizon  yüzünüzde, göğsünüzde, omuzlarınızda ya da sırtınızda sivilcelere sebep olabilir. Eğer sivilce oluşursa, bu bölgeyi günde üç kez yumuşak bir anti-bakteriyel sabunla yıkayınız ve derinizi sabundan tümüyle duruladığınızdan emin olunuz. Etkilenen bölgeyi ovmaktan kaçınınız ve sivilceyi kapatmaya yönelik ilaçlı kozmetikler kullanmayınız.

Ağır ve enfekte (iltihaplanmış) olmuş sivilcenin bir dermatolog tarafından tedavi edilmesi gerektiğini hatırlayınız. Eğer sivilce sorununuz şiddetle devam ederse, tavsiye için doktorunuz ya da karaciğer nakil ekibinizin bir üyesiyle bağlantıya geçiniz.

Kortizon muhtemelen saçınızı etkileyecektir. Kalıcı saç boyaları, hafif boyalar, jöleler ve sarartıcılar saçınızın nazikleşmesine ve kırılmasına yol açabilir, bunları dikkatli kullanınız. Saçlarınızın nemini korumasını sağlayan ürünler kullanmanız yarar sağlayabilmektedir.

İstenmeyen Tüy Büyümesi

İmmünsüpresif (bağışıklığı baskılayıcı) ilaçların bazılarının yan etkilerinden biri de yüz tüylerinin büyümesi ve sıklaşmasıdır. Kadınlar ve çocuklarda bu durum üzücü olabilir, ancak hiçbir şekilde bağışıklığı baskılayıcı ilaçları almayı kesmemeniz gerekir.

Tüy dökücü bir krem kullanmanız, özel bir solüsyonla tüyleri sarartmanız, ağda uygulamaları işe yarayabilir. Eğer tüy büyümesi aşırı bir hal alırsa, tavsiye için doktorunuzla bağlantı kurunuz.

Güneşe Çıkma

Çok fazla güneş herkes için zararlıdır. Güneş ışığındaki mor ötesi ışınlar cildin erken yağlanmasına, güneş yanığına ve deri kanserine sebep olabilir. Nakil hastaları deri kanserine yakalanmada daha yüksek risk taşırlar, çünkü bağışıklık sistemleri deriye nüfuz eden morötesi ışının yol açtığı zararın tamamını gideremez. Sonuç olarak, aşağıdaki basit kuralları uygulayarak cildinizi aşırı güneşten korumanız önemlidir:

Güneş ışınlarının en kuvvetli olduğu gün ortasında (saat 10'dan saat 15'e kadar) güneşinden kaçınınız. Mümkün oldukça gölgede oturmaya gayret ediniz.

Dışarıda olduğunuz sürece ve güneş kremi sürmemiş olduğunuz zamanlarda, bir şapka, uzun kollu giyecek ve hafif bir pantolon giyiniz.

Bahar ve yaz aylarında güneşten koruma faktörü en az 15 olan yüksek kalitede bir güneş kremi kullanınız. Güneşe maruz kalan tüm bölgelere, özellikle yüz, boyun ve ellere krem sürünüz. Güneş kremleri suyla çıkar. Özellikle yüzme sonrası kremi düzenli olarak yeniden uygulayınız.

Unutmayınız ki güneş ışınları bulutlu günlerde bile zararlı olabilir. Morötesi ışınların deniz, kum, kar ve betondan yansıması da güneş yanığına yol açabilir. Bu nedenle güneş kremlerinizi kullanmayı asla atlamayınız.

Solaryuma asla gitmeyiniz. 

Vücudunuzdaki benlere dikkat ediniz.  Eğer bir benin renk değiştirdiğini veya sınırlarının düzensiz bir şekil aldığını fark ederseniz derhal doktorunuzla temasa geçiniz. 

Yararlı bilgiler

  Alkol alımı Alkol karaciğer hasarlarına sebep olabileceği için alkollü içeceklerden uzak durmalısınız.

  Araba kullanma Karaciğer naklini izleyen ilk dört hafta içinde araba kullanmanız yasaktır.

  Aşılar Hiçbir canlı yada atenue (zayıflatılmış) aşı olmamalısınız (çocuk felci, kızamık aşıları gibi). Tetanoz gibi ölü ya da inaktif virüs aşılarını olabilirsiniz fakat herhangi bir aşı olmadan mutlaka doktorunuzu ya da karaciğer nakil ekibinizi bundan haberdar etmelisiniz.Yıllık grip aşısını ve 5 yılda bir yapılan zatürre aşısını olmanızda fayda vardır.

Cinsel faaliyet Nakilden sonra erkeklerin çoğu cinsel güçlerini tekrar kazanırlar

ve kadınların çoğu ameliyattan birkaç ay sonra adet sikluslarının normale döndüğünü görürler.

Başarılı bir karaciğer nakil ameliyatından birkaç ay sonra, kendinizi yeteri kadar iyi hissettiğinizde cinsel faaliyetlerinize tekrar başlayabilirsiniz. Erkeklerin çoğu cinsel güçlerini tekrar kazanırlar ve kadınların çoğu ameliyattan birkaç ay sonra menstruasyon döngülerinin (adet sikluslarının) normale döndüğünü görürler. Bununla birlikte, bazı ilaçlar, cinsel fonksiyonu azaltabilir. Böyle bir sorunla karşılaşırsanız, doktorunuz ya da karaciğer nakil ekibinizden yardım isteyebilirsiniz.

Bağışıklığı baskılayıcı ilaçların bazıları doğum kontrol haplarının etkinliğini azaltabilmektedir. Bu nedenle doğum kontrol hapları kullanmanız tavsiye edilmez. Spiral gibi rahim içi araçlar da artan enfeksiyon riski yüzünden önerilmemektedir. Prezervatif kullanımı hem enfeksiyonu, hem de istenmeyen gebelikleri önlemenin en iyi yolu olarak değerlendirilebilir. Diyaframlar da bir diğer seçenektir. Konu ile ilgili en doğru kararı alabilmek için kadın doğum uzmanına danışabilirsiniz.

Diyet ve beslenme Karaciğer nakli öncesinde uzun bir zaman hasta kaldınız ve muhtemelen çok kilo kaybettiniz. Bu yüzden, düzenli olarak yemek yemek, iyileşme döneminizin önemli bir kısmını oluşturur. Sağlıklı ve dengeli beslenme tekrar ayağa kalkmanızda önemli bir kriterdir. Ne yazık ki kortizon kullananların neredeyse hepsinde yaşanan etkilerinden biri iştahta belirgin bir artıştır. Böylelikle, kilo alma, birçok transplantasyon hastası için ciddi bir uzun dönem sorunu haline gelebilmektedir. Bu durumda kilonuz ile kan şekerinizi kontrol altında tutmak için az yağlı ve az şekerli bir diyete ihtiyaç duyabilirsiniz. İhtiyaçlarınızı karşılamaya yönelik dengeli bir beslenme sağlayacak yeme-içme planı oluşturmanıza yardım etmesi için beslenme uzmanına danışınız.

Kilonuz ve kan şekerinizi kontrol altında tutmanız için diyetiniz aşağıdakileri içermelidir:

Meyveler

Sebzeler

Taneli tahıllar ve ekmekler

Az yağlı süt ve süt ürünleri ya da diğer kalsiyum kaynakları

Yağsız etler, balık, kümes hayvanları ya da diğer protein kaynakları

Beslenmenizde dikkat edeceğiniz diğer noktalar:

Her gün tartılın.

Öğün aralarında kek ve bisküvi gibi şekerli abur-cuburlardan kaçının.

Acıktığınızı hissettiğinizde biraz meyve ya da sebze (düşük kalorili) yiyin.

Her gün yaklaşık iki litre sıvı almaya çalışın. Yeterince sıvı almak tüm vücudunuz için gereklidir. Başta su olmak üzere bitki çayları, az yağlı pastörize süt ve meyve suları uygun seçeneklerdir.

Her zaman taze meyve ve sebzeleri tüketmeye özen gösterin.

Patates gibi toprakta büyüyen sebzeler her zaman soyulmalı ve kaynayan suda kaynatılmalıdır.

Sebzeleri düdüklü tencerede pişirmek, buharda haşlamak içerdikleri vitaminleri korumalarını sağlayacaktır.

Pastörize olmayan sütten yapılmış peynir yemeyin küflü peynirlerden kaçının.

Süt, peynir,yağ ve yoğurt gibi ürünleri her seferde az miktarda satın alın;böylece onları taze olduklarında yiyebilirsiniz.

Egzersiz Fiziksel faaliyetler, vücudu olduğu kadar ruhu da canlandırır. Düzenli egzersizlere katılan hastalar bunun genel iyi olma duygusunu pekiştirdiğini, çalışmak, eğlenmek ve kişisel ilişkiler için daha fazla enerjiye sahip olduklarını söylerler. Egzersiz ayrıca kilonuzu kontrol altında tutmanıza yardım etmektedir.

Uzun bir hastalık dönemiyle zayıflayan kaslarınızı güçlendirmek için günlük egzersiz yapmak önemlidir. Egzersiz programınız kademeli olarak gelişmelidir ve egzersiz düzeyinizi yavaş yavaş artıran bir program olmalıdır. Bu sayede vücudunuzda incinme ya da ciddi sakatlığa yol açmaksızın egzersizin bütün yararlarını elde edebilirsiniz.

En iyi egzersiz yürümedir, Özellikle güzel ve temiz havalarda yapılan yürüyüşler daha iyi uyumanızı, sindirim sisteminizin daha iyi çalışmasını sağlar. Merpen çıkmak da egzersize başlamak için iyi bir yoldur; fakat aşırıya kaçmamaya özen gösterin ve yorulur yorulmaz dinlenin. Kısa zamanda gücünüze tekrar kavuştuğunuzu fark edecek ve diğer egzersiz biçimlerini deneyebileceksiniz. Bisiklete binme, yüzme ve yürüme, genel kas gücünüzü artırmak için çok yararlıdır ve her şey yolunda giderse ameliyattan sonra üç ay gibi kısa bir zamanda tenis ve jogging gibi diğer hobilere yönelebilirsiniz. Ayrıca egzersiz yaparak ilaç yan etkilerinden olan kemik erimesi ile de başa çıkabilirsiniz. Herhangi bir egzersiz programına başlamadan doktorunuza ya da karaciğer nakil ekibinize danışmayı unutmayın.

Uyarı:

Aşağıdaki belirtilerden herhangi birini görürseniz, doktorunuzun tavsiyesine kadar egzersizlerinizi durdurun ya da erteleyin:

Göğsünüzde, boynunuzda ya da çenenizde ağrı ya da basınç

Uykusuzlukla bağlantılı olmayan aşırı yorgunluk

Alışılmadık nefes darlığı

Egzersiz sırasında veya sonrasında baş dönmesi, sersemlik

Nakil sonrası ortaya çıkan, egzersiz sırasında veya sonrasında sürekli hızlı veya düzensiz nabız

 Enfeksiyon Organ reddini (rejeksiyonu) engellemek için bağışıklık sistemimizi baskılamak gereklidir. Fakat bu aynı zamanda vücudumuzun enfeksiyonla savaşma gücünü zayıflatmaktadır. Ameliyat sonrası ilk dönemde soğuk algınlığı ve gribe daha yatkın olduğunuzu fark edeceksiniz.

 Enfeksiyon belirtileri Bazen bir enfeksiyon engellenemez.

 Aşağıdakileri yaşıyorsanız hemen DOKTORUNUZ ya da karaciğer NAKİL EKİBİNİZLE bağlantıya geçiniz:

• Bir günden uzun süren 38°C'nin üzerindeki ateş
• Diyare (ishal), bulantı, kusma
• Açıklanamayan baş ağrısı
• Yorgunluk
• İştahsızlık
• Nefes darlığı
• İdrarda yaparken yanma
• Karın ağrısı
• Deri veya göz renginde değişiklik
• Deride döküntü
• Yutkunurken ağrı ve zorluk

  Enfeksiyonu önleme Bizi çevreleyen dünya mikroplarla doludur. Ancak bunlardan sakınmak için bir fanus içinde yaşamamız gerekmez. Yaşam tarzınızı aşırı derecede kısıtlamadan sizin ve ailenizin enfeksiyon riskini düşürmek için alabileceğiniz basit önlemler vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Yeterince dinlenmek
• Sağlıklı ve dengeli beslenmek
• Düzenli olarak egzersiz yapmak ve kilonuzu kabul edilebilir sınırlarda tutmak
• Grip dönemlerinde kalabalık alışveriş merkezlerinden, tiyatrolardan, sinemalardan, kapalı ve kalabalık ortamlardan kaçınmak
• Soğuk algınlığı ve nezle gibi etkin enfeksiyonları taşıyan kişilerle yakın teması azaltmak
• Tuvaletten sonra ve yemeklerden önce ellerinizi iyice yıkamak
• Küçük kesik ve sıyrıkları hemen temizlemek ve bir yara bandı ile örtmek
• Bahçeyle çiçeklerle ya da diğer kirli işlerle uğraşırken elpen giymek
• Sigara içmemek

  Ev temizliği Banyo ve mutfağı özellikle de buzdolabını düzenli olarak temizlemelisiniz. Özel dezenfektanlar gerekmez. Normal ev deterjanları ve sıvı sabunlar yeterlidir. Diğer odalar da alışılageldiği gibi temizlenmeli ve yatak takımları haftada bir değiştirilmelidir.

  Evcil hayvanlar ve bitkiler Artan enfeksiyon riski yüzünden evcil hayvan bakımı pek önerilmemektedir. Ancak birçok insan için evcil bir hayvanı okşayabilmek ve ona bakabilmek iyileşme sürecini hızlandıran önemli bir faktördür. Balıklar, sürüngenler ve küçük kemirgenler en düşük enfeksiyon riskine sahiptir. Köpekler de diğer bir seçenektir ve kısa tüylü bir cinsi temiz tutmak daha kolaydır. Toksoplazmosis enfeksiyonu riski nedeni ile kedi ve stafilokok bakterisi taşıdıkları için kuş sahiplenmeniz pek önerilmez.

Eğer zaten bir evcil hayvanınız varsa, onun dışkısı ile temas etmekten kaçınmalı ve kafesleri temizlerken lastik elpen giymelisiniz. En sağlıklısı, başkasından bu işi yapmasını istemektir. Hayvanınızın elinizi ya da yüzünüzü yalamasına izin vermeyiniz; fakat bu kazayla olursa bu bölgeyi hemen su ve sabunla yıkamalısınız. Hayvanınızın yapay kemik, oyuncak, yemek tası gibi gereçlerini temiz ve sizin eşyalarınızdan uzakta tutmaya özen gösteriniz.

Saksılı ev bitkileri toprak mikroplarından kaynaklanan enfeksiyon tehlikesi nedeniyle önerilmemektedir. Yüksek enfeksiyon riski sebebiyle, nakil sonrası ilk yılı içinde bahçe, tarla ve toprak işleriyle uğraşmamalısınız. Daha sonra bahçeyle azar azar uğraşabilirsiniz; fakat bitki dikimi ya da yaprak toplamak gibi işlerden sakınınız ve her zaman eldiven giyiniz.

  Eve gidiş Karaciğer nakli sonrasında eve gidiş genellikle mutlu ve duygusal bir olaydır,ancak ilk haftalarda bu mutluluk hissine endişe ve hatta hafif bir depresyon eşlik edebilir.

İyileşmenin haftalar süren bir süreç olduğunu anlamak büyük önem taşır.